مالکیت فکری (Intellectual Property, IP)

  در معنای عام خود عبارت است از حقوق قانونی منتج از فعالیت ذهنی و فکری در زمینه های صنعتی، علمی، ادبی و هنری .

 
حقـــوق مالکیت فکری به دو بخش مالکــــیت صنعتی و حق انحصاری اثر تقسیم می­شود .

  مالکیت صنعتی (Industrial Property) خــود در برگیرنده حقــوق قانونی مربوط به دارایی های فکــری نظیر موارد ذیل است :

  · اختراع ثبت شــده (Patent)

  · اختــــراعات کوچک ( Utility Models )

  · طرحهای صنعتی (Industrial Designs)

  · نشانه های جغرافیایی (Geographical Indications)

  · علائم تجاری-خدمات (Trade & Service Marks)

  · رازهای تجاری ( Trade Secrets )

  حق انحصاری اثر (Copyright) نیز مربوط است به حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری .

  کشورها به دو دلیل اصلی قوانینی را جهت حمایت از مالکیت فکری وضع می کنند. اول بیان قانونی حقوق معنوی و اقتصادی افراد خلاق در ارتباط با آنچه که خلق می کنند و حقوق عموم برای دسترسی به دستاورد این افراد. دوم توسعه و ترویج خلاقیت ها و گسترش و کاربردی کردن نتایج آنها و نیز تشویق تجارت منصفانه که در رشد اقتصادی و اجتماعی مؤثر خواهد بود .

  حمایت قوی و مؤثر از حقوق مالکیت فکری سنگ بنایی است برای ایجاد سرمایه گذاری سالم در تحقیقات، علم و فنآوری که یک رشته مزایای بلند مدت اقتصادی به دنبال دارد . برخی از پی آمدهای این حمایتها به قرار ذیل است :

  · پدید آمدن انگیزه برای نوآوری و در نتیجه ایجاد محیطی که در آن به نوآوری پاداش داده می شود .

  · تشویق کشف روش هایی برای تولید و توزیع فرآورده های موجود با هزینه کمتر .

  · دعوت به عرضه محصولات؛ دانش فنی و خدمات جدید، کم خطر و مؤثر .

  · ایجاد انگیزه برای بازارهای داخلی از طریق پذیرش و بهبود محصولات و فن آوری های موجود. تشویق انتقال دانش فنی .

  · کارآفرینی چه درصنایع پایه و چه در صنایع پشتیبان در تمامی سطوح اقتصاد .

  · ایجاد نیروی کار باکیفیت بالا تر و با فن آشناتر از طریق آموزش ضمن کار، در ارتباط با انتقال دانش فنی .

  · افزایش سرمایه های جدید که می توان آن ها را به منظور توسعه اقتصادی به کار انداخت .

  · تحقق پیشرفت هایی که به ارتقاء سطح تکنولو ژی درسرتاسر جهان مدد خواهند رساند .

  قراردادهای مهم بین المللی مربوط به مالکیت فکری

  ابتدا در دو معاهده بین المللی اهمیت مالکیت فکری به رسمیت شناخته شد:

  معاهده پاریس(1883) برای محافظت از مالکیت صنعتی

  معاهده برن (1886) برای محافظت از حق انحصاری اثر

  سازمان جهانی مالکیت فکری نظارت بر اجرای این دو معاهده را بر عهده دارد.

  در سالهای اخیر نیز موافقتنامه تریپس برای جنبه های تجاری مالکیت فکری مطرح شد که سازمان تجارت جهانی بر اجرای آن نظارت دارد.

  حقوق تملک دارایی های فکری (Ownership Rights)

  در بحث مالکیت دارایی های فکری به دو نوع تملک یا مالکیت باید توجه نمود که عبارت است از تملک معنوی و تملک مادی.

  به عبارت دیگر هر نوع دارایی فکری اعم از پتنت، طرح صنعتی، علامت تجاری، حق مؤلف و . . . دارای پدیده آورنده یا پدید آورندگانی است که مالک معنوی آن دارایی می باشند و همیشه و همه جا باید نام آنان به عنوان پدید آورنده (مخترع، طراح، نویسنده و . . .) ذکر شود.

  از سوی دیگر، اختراع یا اثر می تواند از لحاظ مادی به هر یک از پدید آورنده(گان)، حامیان(سرمایه گذاران) و یا هر دو متعلق باشد. معمولاً این مالک مادی است که برای ثبت اقدام می کند و هزینه های آن را می پردازد و او می تواند در مورد نحوه واگذاری، فروش و اجاره داراییهای فکری و یا اعطای مجوز بهره برداری تصمیم گیری نماید.

  در مواردی که پدید آورنده کارمند کسی یا سازمانی بوده و برای نوآوری خود از وقت، بودجه و امکانات کارفرما استفاده کرده باشد، مالک مادی اختراع یا اثر کارفرما است. در بیشتر قوانین کشورها مالک مادی مثل دانشگاه یا مؤسسه تحقیقاتی ملزم است هنگام بهره برداری اقتصادی از اثر حداقل سهمی را به پدیدآورنده اختصاص دهد که میزان دقیق آن را توافق طرفین یا قانون تعیین می نماید. به عنوان مثال در قانون فعلی کشور فرانسه این سهم حداقل پنجاه درصد از درآمد خالص حاصل از اختراع است.