فضیلت میانه روی

  ((اندازه نگهدار که اندازه نکوست)) 

  تصور کنید سه گروه ناچارند برای رسیدن به آب از یک مبداء به سمت دریاچه ای حرکت کنند. آنها برای رسیدن به دریاچه فقط دو روز فرصت دارند،زیرا پس از این مدت آب دریاچه خشک می شود. گروه اول با عجله به سمت دریاچه حرکت می کنند،اما به خاطر سرعت زیاد متوجه پرتگاهی که در مقابل دریاچه قرار دارد نمی شوند و به داخل آن سقوط می کنند . گروه دوم با سرعت متوسط و طبیعی به سمت دریاچه حرکت می کنند. این گروه در روز دوم به دریاچه می رسند و از آب آن استفاده می کنند. و اما گروه سوم به خاطر سرعت بسیارکم خود بعد از هفت روز به مقصد می رسند و اثری از دریاچه نمی بینند زیرا آب آن خشک شده است،بنابراین این گروه هم مانند گروه اول از بین می روند.همان طور که در این داستان دیدید تنها گروه دوم که با رعایت اعتدال و باسرعت متوسط مسیر خود را پیمودند، توانستند زنده بمانند و از آب دریاچه استفاده کنند . خوشبختانه این اصل ساده ( رعایت اعتدال و میانه روی) در مورد همۀ جنبه های زندگی صدق می کند و با استفاده از آن می توان از بسیاری از رخدادهای ناخوشایند جلوگیری کرد.

  مرور اجمالی نوشته های پیشینیان نشان می دهد که فلاسفه از زمان های دور به نقش مهم اعتدال و میانه روی در سعادت پی برده و به تفضیل در این مورد سخن گفته اند.در آموزه های دینی ادیان مختلف نیز مکررا به داشتن اعتدال در همۀ امور حتی عبادت سفارش شده است. از دیدگاه ادیان و فلاسفه اعتدال و میانه روی به معنای گزینش و پیمودن راه میانه و وسط و عدم تمایل به افراط و تفیط است. روان شناسان نیز تعریف مشابهی از این مفهوم ارائه داده اند،از نظر آنها میانه روی فضیلتی است که مانع افراط و تفریط در امور شده و از این طریق ما را در برابر تنفر، تکبر، پیامدهای نامطلوب خوشی های ناپایدار و بی ثباتی های هیجانی محافظت می کند. این فضیلت از چهار مولفه یا توانایی تشکیل شده است که عبارتند از:

  1.عفو و بخشش:

  که به معنای توانایی بخشیدن افرادی است که باعث آزار و رنجش ما شده اند.رشد توانایی بخشش در فرد سبب می شود که وی نقائص و کاستی های دیگران را پذیرفته، به آنها برای جبران خطایشان فرصت دهد و در برابر وسوسۀ انتقام جویی و تلافی کردن مقاومت کند. چنین فردی تحت تاثیر هیجانات و احساسات ناشی از خشم قرار نمی گیرد و در نهایت فرد خاطی را می بخشد.

  2.تواضع و فروتنی :

  تواضع و فروتنی به معنای آنست که فرد کمالات و نقاط قوت خود را پوشیده نگه داشته و در مورد آنها صحبت نکند.با آنکه اعتماد به نفس افراد متواضع پایین نیست، غالبا از جلب توجه دیگران اجتناب می کنند.انسان های فروتن از کاستی ها و محدودیت هایشان آگاهی دارند و با خود صادق هستند. آنها می دانند که ممکن است همۀ تصمیماتشان درست نباشد و بنابراین از پیشنهادات و مساعدت های دیگران خوشحال می شوند.

  3.آینده نگری :

  این ویژگی به معنای یک جهت گیری عملی در مورد اهداف آینده است. وجود این خصیصه در فرد سبب می شود که وی نسبت به تصمیماتی که اتخاذ می کند محتاط بوده، از ریسک های بی مورد بپرهیزد و همیشه اهداف اصلی خود را به خاطر داشته و بر مبنای آنها تصمیم گیری کند.افراد آینده نگر رفتار تکانشی خود را بررسی و کنترل کرده و پیامدهای اعمالشان را پیش بینی می کنند. لازم به ذکر است که این ویژگی مترادف کوته بینی و احتیاط بیش از حد نیست، بلکه به معنای هوشمندی و توانایی برنامه ریزی برای رسیدن به اهداف مهم زندگی است.

  4. کنترل خود :

  کنترل خود به فرایند اعمال کنترل بر اعمال خود به منظور دستیابی به اهداف و یا عمل بر طبق هنجارهای جامعه اطلاق می شود.افرادی که این ویژگی در آنها رشد یافته است قادرند که پاسخ های غریزی مانند خشم یا رفتار تکانشی خود را کنترل کرده به جای آن بر طبق رفتارهای سازگارانه و از پیش برنامه ریزی شده نسبت به موقعیت واکنش نشان دهند. این توانایی هم در مورد مقاومت در برابر وسوسه ها(مانند اجتناب فردی که رژیم غذایی دارد از غذاهای چرب و قندی) و هم در مورد شروع فعالیت های مطلوب (مانند صبح زود از خواب برخاستن) کاربرد دارد.

  پیامدهای میانه روی در زندگی :

  رعایت اصل عتدال و میانه روی در زندگی دارای فواید مثبت و متعددی است که در ادامه به ذکر مهمترین آنها می پردازیم.

  1.عمر طولانی:

  رعایت اصل اعتدال در همۀ امور زندگی مانند خوردن، ورزش کردن، کار، تفریح و استراحت به طرق مختلفی سبب طولانی تر شدن عمر شما می گردد. مثلا رعایت سرعت متوسط در رانندگی و با عجله نراندن احتمال تصادف کردن شما را کاهش می دهد یا تعادل برقرار کردن بین جنبه های مختلف زندگی و اختصاص دادن زمانی برای تفریح و استراحت موجب کاهش استرس شغلی و افزایش سلامت جسمانی و روانی شما می گردد و....

  2.سلامتی جسمانی :

  اضافه وزن، بیماری های پیاپی جسمانی و روانی و وابستگی به داروها همگی از نتایج مستقیم رعایت نکردن اصل اعتدال در زندگی و افراط و تفریط در امور است. رعایت اعتدال و میانه روی در استفاده از چیزهایی که هر روز شما را وسوسه می کنند( مانند غذا،پول و ...) سلامت جسمانی تان را به نحو چشمگیری بهبود می بخشد. همچنین این کار می تواند به طور غیر مستقیم باعث رخدادهای خوشایند دیگری مانند یافتن شغل منا سب ، بهبود وضعیت روانی، بهبود روابط خانوادگی و ...شود. از طرف دیگر هنگامی که شما از سلامت جسمانی مطلوبی برخوردار باشید ،نیازی نیست که به پزشکان متعدد مراجعه کنید و می توانید پولی را که قبلا صرف این کار می کرده اید ،در فعالیت مورد علاقه تان به مصرف رسانده و از آن لذت ببرید.

  3. صرفه جویی اقتصادی (مالی) :

  داشتن توانایی هایی مانند آینده نگری،کنترل خود و برنامه ریزی سبب ایجاد یک سبک زندگی مقتصدانه (صرفه جویانه) می شوند. همانطور که قبلا ذکر شد داشتن یک رژیم غذایی معتدل نیاز شما به پزشک و دارو را به حد چشمگیری کاهش می دهد.همچنین افرادی که به خوبی می توانند خود را کنترل کنند از عادات نامطلوبی مانند سیگار کشیدن، استفاده از مواد مخدر و خریدهای غیر ضروری به دور هستند و به راحتی در مقابل وسوسه های نفس خود مقاومت می کنند.

  4.تقویت نیروی اراده:

  به دست گرفتن کنترل نفس در امور کوچک و جزئی به مرور زمان سبب افزایش نیروی اراده و افزایش کنترل شما بر گفتار و اعمالتان خواهد بود .به طوری که پس از مدتی هیچ کاری را بدون تعمق و بدون خواست قبلی خود انجام نخواهید داد.

  5.افزایش تواضع و فروتنی:

  هنگامی که قادر شوید احساسات و هیجانات خود را کنترل کنید،به هنگام کسب موفقیت از خود بیخود نشده و به دیگران فخرفروشی نمی کنید، همچنین اگر در راه رسیدن به هدف خود با مانعی مواجه شوید، به جای واکنش های ناسازگارانۀ ناشی از خشم و عصبانیت مفرط، می کوشید که با بررسی موانع ،آنها را از میان بردارید.

  6.الگو شدن :

  شما می توانید الگوی مناسبی برای اطرافیان به خصوص فرزندان خود باشید.همانطور که می دانید کودکان از حس تقلید شگفت آوری برخوردارند و هر آنچه را که مشاهده می کنند درونی می سازند. آنها با مشاهدۀ رفتار شما با ویژگی هایی مانند تواضع، آینده نگری، کنترل خود و بخشایش آشنا شده آنها را فراگرفته و در زندگی خود به کار می برند و از این طریق این ویژگی در جامعه گسترش می یابد.

  راهنمای حرکت در مسیر اعتدال

  دکتر رشید و دکتر انجوم، دو تن از روان شناسان دانشگاه پنسیلوانیا ،راهکارهایی را جهت پرورش و ارتقا فضیلت ها و ویژگی های مطلوب شخصیتی ارائه داده اند. نکتۀ جالب توجه این است که تمرین های ذکر شده کاملا عملی بوده و هر چند انجام روزانۀ آنها وقت زیادی از شما نمی گیرد، پس از مدتی شاهد تاثیرات شگرف آنها خواهید بود.

  ما در این شماره به برسی راهکارهای افزایش فضیلت میانه روی می پردازیم. همانطور که در صفحات پیشین ذکر شد فضیلت میانه روی از چهار توانایی تشکیل یافته است.بنابراین برای پرورش این فضیلت لازم است که این توانایی ها را در خود رشد دهیم.در زیر راهکارهایی برای افزایش هر یک از این چهار توانایی آورده شده است.

  راهبردهای افزایش توانایی عفو و بخشش

  1.زمانی را به خاطر آورید که شخصی شما را به خاطر کار خطایتان بخشیده است، حالا نوبت شماست که این کار نیک را در حق دیگران انجام دهید.

  . احساسات خود را قبل و بعد از بخشیدن یک نفر،مورد بررسی و ارزیابی قرار دهید . 2

  3.سعی کنید به علت حرکت ناخوشایند شخصی که باعث ناراحتی شما شده است پی ببرید.احتمالا شما کاری کرده اید که او این واکنش را نشان داده،پس همۀ تقصیر را به گردن وی نیندازید .

  4 . فهرستی از افرادی که کار بد آنها را تلافی کرده اید، تهیه کنید.به دیدن آنها بروید و یا تلفنی با آنها تماس بگیرید .

  5 . به دیدن شخصی که در گذشته موجب رنجش شما شده است بروید.به وی بگویید که او را بخشیده اید و از این به بعد با او به مهربانی رفتار کنید .

  6 . در عباداتتان از خداوند طلب عفو و بخشش کنید .

  7 . فهرستی از هیجاناتی که پس از انتقام جویی تجربه می کنید،تهیه کنید.آیا این هیجانات، ناخوشایند (مانند : خشم ، ترس،نگرانی،اضطراب و...)هستند؟بنویسید که این هیجانات چه تاثیری بر رفتار شما می گذارند .

  8 . دربارۀ اینکه، اگر فردی باعث رنجش شما شد،باید چه واکنشی نشان دهید فکر کنید.پاسخ مناسب را در ذهنتان مرور کرده و با خود بگویید مهم نیست که دیگران چطور باعث ناراحتی من شوند،در هر صورت من همانطور که برنامه ریزی کرده ام ، رفتار می کنم .

  9 . تصور کنید که شخصی باعث ناراحتی شما شده است،پاسخ های احتمالی تان به این موقعیت را در ذهن خود مجسم کنید.از بالاترین مرحلۀ انتقام جویی شروع کنید و این کار را ادامه دهید تا به مرحلۀ عفو و بخشش برسید.تصور کنید که اگر شما فرد خاطی را ببخشید، چه اتفاقی رخ می دهد.در طول این تمرین مرتبا به خودتان یادآوری کنید که این تمرین بخشش است،نه انتقام جویی .

  راهبردهای افزایش تواضع و فروتنی

1. در پایان هر روز، یکی از کارهایی را که به خاطر جلب توجه دیگران انجام داده اید،مشخص کرده و سعی کنید که دیگر آن را انجام ندهید.
2. در مواقعی که در جمعی حضور دارید،اگر شخصی درصدد خودنمایی برآمد، شما کار او را تقلید نکنید.
3. به این نکته توجه کنید که آیا هنگامی که در جمعی حضور دارید بیش از دیگران صحبت می کنید یا خیر.اگر جواب مثبت است،سعی کنید از این به بعد در جمع کمتر حرف بزنید.
4. از پوشیدن لباس های فاخر و استفاده از وسایل گرانقیمت بپرهیزید.
5. اگر متوجه استعداد یا هنر خاصی در فردی شدید،او را ستایش و تحسین کنید.
6. در استفاده از منابع طبیعی افراط نکنید(از مواد قابل بازیافت استفاده کنید،استفاده از محصولاتی که به طبیعت آسیب می رسانند را محدود کنید و..).
7. اشتباهات خود را بپذیرید و در صورت لزوم حتی از افرادی که از شما جوان تر هستند عذرخواهی کنید.
8. به همسر خود وفادار باشید.
9. از دوستی که به صداقت او ایمان دارید،بخواهید که نقاط ضعف شما را بازگو کند.

  راهبردهای افزایش توانایی آینده نگری

1. قبل از اینکه حرفی بزنید،دوبار دربارۀ آن فکر کنید.این تمرین را حداقل 10بار در هفته انجام داده و به تاثیرات آن توجه کنید.
2. با احتیاط رانندگی رانندگی کنید و به این مطلب توجه داشته باشید که کارتان هرقدر مهم باشد،ارزشش از زندگی شما بیشتر نیست.
3. بکوشید قبل از اینکه تصمیم مهمی را به مرحلۀ اجرا درآورید، موانع احتمالی را شناسایی و تا حد امکان رفع کنید.
4. قبل از تصمیم گیری نهایی،با افراد مهم زندگی تان مشورت کنید.
5. پیامدهای حاصل از تصمیم گیری تان را در یک، پنج و ده سال آینده مجسم کنید.
6. هنگامی که عصبانی یا مضطرب هستید، تصمیم گیری نکنید.
7. قبل از اینکه برای رسیدن به هدفتان دروغ بگویید یا تقلب کنید،به این موضوع بیندیشید که برای برملا نشدن این موضوع مجبورید، ده دروغ دیگر هم بگویید.
8. اگر فکر می کنید که شانس کمی برای برنده شدن دارید، وارد رقابتی که در آن یک فرد برنده و دیگری بازنده می شود، نشوید.
9. کیفیت،کارآمدی و منطقی بودن راه های دستیابی به اهدافتان را مورد ارزیابی قرار دهید و موارد تازه ای را که به ذهنتان می رسد یادداشت کنید.

  راهکارهای افزایش توانایی کنترل خود

1. کارهایی را برای بهبود وضعیت زندگی روزمره تان مشخص کرده(مانند:تمیز کردن اتاق،شستن ظرفها و مرتب کردن میز کار) و آنها را انجام دهید.
2. زمانی که مشغول انجام کار مهمی هستید، وسایلی را که موجب حواس پرتی شما می شوند(تلفن،تلویزیون،کامپیوتر و ..)خاموش کنید.
3. از عواملی که سبب وسوسۀ شما می شوند دوری کنید.مثلا اگر زیاد خرید می کنید،موقع بیرون رفتن از خانه پول زیادی در کیفتان نگذارید.
4. بک کار خوب(مانند ورزش کردن)را به طور منظم انجام دهید تا برایتان به صورت عادت در آید.
5. دفعۀ بعد وقتی که ناراحت شدید، بکوشید که احساساتتان را کنترل کرده و بر جنبه های مثبت قضیه تمرکز کنید.
6. از حرف زدن پشت سر افراد خودداری کنید.
7. هنگامی که احساس غمگینی می کنید،به یک فعالیت آرامش بخش مانند مراقبه، دعا یا یوگا بپردازید.
8. برای انجام هر یک از فعالیت هایتان زمان و مکان خاصی را مشخص کنید.
9. به ساعت زیستی بدنتان توجه کنید.ببینید که در چه مواقعی از روز هوشیارتر و سرحال تر هستید و کارهای مهمتان را در این مواقع انجام دهید.

  آیا شما فرد میانه رویی هستید؟

  جملات زیر را بخوانید و با توجه به اینکه هر جمله چقدر دربارۀ شما صدق می کند، به آن نمره ای از یک تا پنج بدهید.

  مقیاس نمره دهی به صورت زیر است:

  کاملا موافقم= 5 امتیاز،موافقم = 4 امتیاز، نظری ندارم = 3 امتیاز ،مخالفم= 2 امتیاز و کاملا مخالفم =1 امتیاز.

  * در عبارات 3،9،16 نمره گذاری به صورت معکوس انجام می شود.یعنی به گزینۀ کاملا موافقم 1 امتیاز و به گزینۀ کاملا مخالفم 5 امتیاز تعلق می گیرد. در پایان امتیازات خود را با هم جمع کنید.

  عبارات:

  1. من به راحتی در برابر وسوسۀ خوردن شیرینی و تنقلات مقاومت می کنم.

  2. صبح زود از خواب بیدار شدن، برایم کار مشکلی است.

  3. من معتقدم که باید بدی را با بدی و خوبی را با خوبی پاسخ داد.

  4. من انسان هدفمندی هستم.

  5. من با همۀ افراد، بدون در نظر گرفتن مقام و رتبه شان، به طور یکسان برخورد می کنم.

  6. سعی می کنم هیچ وقت خودم را برای دیگران نگیرم.

  7. اطرافیانم عقیده دارند که آدم کینه جویی نیستم.

  8. من قادرم احساسات و هیجاناتم را کنترل کنم.

  9. با این گفته موافقم که: "هرچه پیش آید، خوش آید".

  10. من هرگز کارهایی را که به من لذت آنی می بخشند، اما در دراز مدت سبب ناراحتی و رنجش من می شوند( مثل استعمال سیگار،الکل یا مواد مخدر) انجام نمی دهم.

  11. به نظر من بخشش و فراموش کردن خطاهای دیگران بهترین کاری است که می توان انجام داد.

  12. من می توانم رژیم غذایی خود را حفظ کنم.

  13. من قبل از دست زدن به هر کاری، به عواقب آن فکر می کنم.

  14. اغلب نسبت به احساسات وهیجانات خود، آگاه هستم.

  15. برای پنج سال آینده برنامۀ مشخصی دارم.

  16. دوست دارم که همیشه فقط خودم کانون(مرکز) توجه باشم.

  17. نیازی نمی بینم که دربارۀ رتبه و مقام خود، با دیگران صحبت کنم.

  18. من به طور منظم ورزش می کنم.

  19. چون انسان متواضعی هستم، دیگران با من راحتند.

  20. به عقیدۀ من اگر از فردی خطایی سر زد،باید برای جبران به او فرصت داد.

  نتیجه:

  امتیاز بالاتر از 60: شما فرد میانه رویی هستید که از خطاهای دیگران چشم پوشی کرده و درصدد انتقام جویی بر نمی آیید.همچنین از آنجایی که نسبت به احساسات و هیجانات خود آگاهی دارید بیشتر از روی عقل و منطق عمل می کنید تا بر مبنای احساسات. شما در زندگی اهداف خاصی دارید و برای رسیدن به این اهداف برنامه ریزی کرده اید.به علاوه تواضع و فروتنی شما سبب جلب توجه و ابراز محبت و دوستی اطرافیانتان می گردد.

  امتیاز کمتر از 60: از آنجایی که احساسات خود را به درستی نمی شناسید و قبل از عمل به عواقب کارتان فکر نمی اندیشید، ممکن است تصمیمات نسنجیده ای اتخاذ کنید.برای اینکه زندگی پربارتری داشته باشید سعی کنید که :1.به علت اصلی هیجانات و احساسات خود پی ببرید. 2.خطاهای دیگران را ببخشید و به فکر انتقام جویی نباشید. 3.قبل از شروع هر کار، عواقب آن را خوب بسنجید و 4. به خاطر داشته باشید که هر یک از ما دارای نقاط قوت و ضعف هایی هستیم بنابراین دلیلی ندارد که به دیگران فخر بفروشید.

تالیف:زهره قربانی

کارشناس ارشد روانشناسی