دانشجو ، یادگیری، حیات جمعی و دانشگاه اسلامی

  الف) مدل انسان

  مدل شناختی- هیجانی- رفتاری درنظر گرفته شده از انسان (دانشجو)، مطابق شکل (1) پیشنهاد می شود. منظور از شناخت، ادراک منطقی، منظور از هیجان، ادراک عاطفی یا احساس و منظور از رفتار، عمل قابل مشاهده انسان می باشد. در این مدل، رفتار انسان، می‌تواند به‌صورت پاسخگر، یعنی تحت اثر محرک محیطی خارجی باشد و می‌تواند به‌صورت کنشگر، یعنی تحت اثر محرک درونی یا انگیزه که ناشی از نیازهاست، باشد[1].

  برخی انسان‌ها در بیان علت رفتار خود، محرک خارجی را موثر می‌دانند و برخی محرک درونی و برخی ژنتیک را. هر چه انسان آزاده‌تر باشد، اثر محرک درونی یا انگیزه، در تصمیم‌گیری و رفتار او بیشتر است و مدل رفتاری انسان، به مدل کنشگر نزدیک‌تر می‌باشد.

  انگیزه یا نیاز انسان در سطوح مختلف قابل تقسیم‌بندی است. پایین‌ترین سطح نیاز، نیاز زیستی و نیاز امنیت است که یک نیاز فردی است و در این نیاز انسان با نباتات مشترک است و ناشی از بدن انسان است. سطح بالاتر نیاز، نیاز به محبت و نیاز به عزت نفس است که یک نیاز اجتماعی است. نیاز به محبت، نیازی مشارکتی و نیاز به عزت نفس، نیازی رقابتی است. در این دو نیاز، انسان با حیوان مشترک است. سطح عالی‌تر نیاز، نیاز به قرب و رضایت خداست. در همه سطوح نیازها می‌توان اصالت را به دنیا یا اصالت را به آخرت داد. انسان مومن، اصالت را به آخرت می­دهد و انگیزه رضایت خدا را در انجام کارها دارد.

  پررنگ شدن هر سطح از سلسله نیازها، باعث بروز تیپ شخصیتی انسانها می‌شود. اوج انگیزه برخی از افراد، نیازهای زیستی است. برخی امنیت‌گرا، برخی محبت‌گرا و برخی عزت‌گرا هستند و و عده‌ای نیز دنبال رضایت خدا می‌باشند. معمولا هر یک از قوای شناختی یا هیجانی و یا بدنی انسان در برخی از مشاغل، پررنگ‌تر است. فیلسوفان با شناخت، بازیگران تئاتر و سینما با هیجان و ورزشکاران با توانایی‌های بدنی خود بازشناخته می‌شوند.

   شکل 1-مدل شناختی-هیجانی- رفتاری انسان

    ب) مدل یادگیری

  مدل یادگیری مطابق شکل (2) می‌باشد. در این مدل ابتدا اطلاعات به شناخت سپس به هیجان، سپس به ایمان و در نهایت به عمل (رفتار) تبدیل می‌شود. عمل، هیجان و ایمان را تقویت می­کند و زمینه را برای کسب نفس یا یادگیری، یعنی تغییر همیشگی (حرکت جوهری)، هموار می­کند. اهداف یادگیری می­تواند انگیزه­های ناپایدار دنیایی و یا انگیزه­های پایدار آخرتی باشد.

  در این مدل، هیجان پیدا کردن نسبت به گزاره­های شناختی، یکی از مهمترین حلقه­های واسط امر یادگیری می­باشد. بطوریکه به دلیل اهمیت زیاد آن، می­توان یادگیری را همان هیجان پیدا کردن نسبت به گزاره­های درسی تعبیر کرد.

  شکل 2-مدل یادگیری

  انسان در حیطه شناختی، اطلاعات جزئی را با معیار شباهت (یا دوگان آن فاصله) یا معیار کل-جزء فشرده سازی می­کند و مجموعه سازی می­نماید. این کار اصطلاحا طبقه­بندی و خوشه­یابی و یا سازماندهی اطلاعات خوانده می­شود. همچنین با این دو معیار، رابطه بین دو مجموعه شناسایی می­شود (شکل 3). با معیار شباهت، رابطه تداعی (رابطه­ای تقارنی) و با معیار کل-جزء، رابطه علیت (رابطه­ای پادتقارنی) استخراج می­شود که با قواعد اگر ... آنگاه، نمودار درختی یا شبکه معنایی بازنمایی می­شود. در این فاز، عملکرد انسان در برابر اطلاعات بسان جداساز و یا سازماندهی کننده می­باشد. فشرده­سازی و کشف رابطه، اصطلاحا استخراج دانش از اطلاعات خوانده می­شود که یک فعالیت شناختی می­باشد.

  شکل3-معیارهای استخراج دانش از اطلاعات

  معیار شباهت(یا فاصله) و معیار جزء- کل (زیرمجموعگی و شمول)

  در مدل ارائه شده، هیجان یا احساس، مخصوصا در انسانهای معمولی، تاثیر بسیار زیادی در تصمیم‌گیری و رفتار دارد. مدل هیجانی انسان، به‌صورت طیفی از هیجانات مثبت چون شادی و محبت و لذت و امید و همدلی تا هیجانات منفی چون غم و خشم و ترس و ناامیدی و ستیزه­جویی گسترده شده است. همچنین ابراز هیجان انسان، به‌صورت طیفی از ابراز به شکل فعال تا ابراز به شکل منفعلانه قابل تقسیم­بندی است (شکل 4) [2]. با توجه به تاثیر و اهمیت هیجان در تبدیل علم به ایمان، باید به آن توجه ویژه کرد.

  شکل4-مدل هیجانی EQ (مثبت/منفی، فعال/منفعل)

  ج) حیات جمعی

  حیات جمعی، یکی از نیازهای اجتماعی انسان می­باشد که در دو قالب مشارکتی و یا رقابتی قابل سازماندهی است. با حیات جمعی، علاوه بر تامین نیازهای اجتماعی(محبت، عزت نفس)، انسان­ها، حتی با توانایی شناختی کم، توانایی­های جدیدی در انجام کارهای بزرگ پیدا می­کنند (شکل 5) . چنانچه بسیاری از موجودات، مسائل خود را بصورت جمعی حل می کنند. از این میان می­توان به ژنتیک، کولونی مورچه، اجتماع زنبور عسل، سیستم ایمنی بدن انسان، آب دادن فولاد، مهاجرت پرندگان و غیره اشاره کرد. این موجودات، اشیایی غیر پیچیده و ساده می باشد که بصورت جمعی، در دو معماری مشارکتی یا رقابتی سازماندهی شده، و به حل مسائل خود اقدام می­کنند.

  در معماری مشارکتی رابطه محبت بین اجزاء برقرار است که یک رابطه پادتقارنی و اصطلاحا دیکتاتوری است. در معماری رقابتی رابطه عزت نفس بین اجزاء برقرار است که یک رابطه تقارنی و اصطلاحا دموکراسی است.

  در کلاس باید حیات جمعی شکل گیرد که باعث افزایش هیجان و تامین نیازهای اجتماعی هر فرد، و از همه مهمتر، دستیابی به اهداف جمعی می شود که توسط هر یک از افراد بطور جداگانه قابل دستیابی نیست.

  شکل 5-حیات جمعی[3]

    د) اسلامی شدن علوم تجربی

  در امر آموزش و یادگیری، دو دیدگاه الهی و سکولار وجود دارد. در دیدگاه سکولار، یادگیری ربطی به خدا ندارد و در دیدگاه الهی، علم تجربی آیه خدا است و انسان را به عبودیت بیشتر هدایت می­کند[4]. برای اینکه آموزش الهی باشد، باید قبل از هر چیزی، به آیه خدا بودن گزاره‌های درسی و بازیچه نبودن آن، توجه داده شود. زیرا یکی از اصول پذیرفته شده آموزش، بیان اهداف جزئی رفتاری از آموزش در ابتدای کلاس درس است[5]. بنابراین در دیدگاه الهی، یادآوری آیه خدا بودن گزاره‌های درسی و بازیچه نبودن آن جزء اهداف آموزش و یادگیری می‌باشد. هدف رفتاری از این یادآوری، شکر خدا و آمادگی برای قیامت است، که با یاد خدا و انفاق قابل انجام است[6].

  د-1) تداعی آیه خدا بودن گزاره­های درسی و شکر آن

  آیه خدا بودن خلقت آسمانها و زمین، شب و روز و کوتاه و بلند شدن آن، خورشید و ماه، زنده شدن زمین مرده پس از نزول باران، توفی نفس‌ها در موت و خواب، اختلاف زبان‌ها و رنگ‌ها، خلقت ازواج، خلقت انسان از خاک، گشادگی و تنگی رزق، ارسال بادها، نزول باران، پراکندن جنبندگان و آیه خدا بودن کشتی در قرآن تذکر داده شده است [7].

  د-2) تداعی مدت­دار بودن روابط درسی و پاسخگویی در روز قیامت

  به بازیچه نبودن خلقت، به حق بودن و باطل نبودن آن، بازگشت همه چیزها به‌سوی خدا و مدت­دار بودن آن اشاره شده است [8].

  نتیجه گیری

  به‌طور خلاصه در این مقاله، نکات ذیل مورد بررسی و دقت نظر قرار گرفت:

  · مطابق مدل شناختی- هیجانی- رفتاری انسان، رفتار انسان، می‌تواند به‌صورت پاسخگر (تحت اثر محرک محیطی خارجی) یا به‌صورت کنشگر (تحت اثر محرک درونی یا انگیزه منبعث از نیازها)، باشد. در این مدل، قلب مرکز تصمیم‌گیری است که تحت تاثیر بدن، شناخت و هیجان، عمل می‌کند. در این مدل، هیجان و انگیزه تاثیر زیادی در رفتار انسان دارد.

  · مطابق مدل یادگیری، ابتدا اطلاعات به شناخت سپس به هیجان، سپس به ایمان و در نهایت به عمل (رفتار) تبدیل می‌شود. با تکرار عمل، هیجان و ایمان تقویت می­شود و به تدریج، اکتساب نفس یا یادگیری انجام می­شود. هدف از یادگیری می­تواند انگیزه­های ناپایدار دنیایی و یا انگیزه­های پایدار آخرتی باشد.

  · با هیجان پیدا کردن نسبت به شناخت است که ایمان به گزاره­ها ایجاد می­شود، و راه برای عمل (رفتار) هموار می­شود و در نهایت اکتساب نفس یا یادگیری اتفاق می­افتد.

  · انسان­ها با حیات جمعی، علاوه بر تامین نیازهای محبت و عزت نفس و افزایش انگیزه هیجانی، به توانایی­های جدیدی دست پیدا می­کنند که قبل از آن فاقد آن بودند.

  · از آنجاییکه یکی از اصول پذیرفته شده آموزش، بیان اهداف جزئی رفتاری از آموزش در ابتدای کلاس درس است، در دیدگاه الهی، یادآوری آیه خدا بودن گزاره‌های درسی و بازیچه نبودن و مدت­دار بودن آن جزء اهداف آموزش و یادگیری می‌باشد. هدف رفتاری از این یادآوری، شکر خدا و آمادگی برای قیامت است، که با یاد خدا و انفاق قابل انجام است

  مراجع

  [1] لفرانسوا، گی آر، "نظریه­های یادگیری انسان"، ترجمه یحیی سیدمحمدی، نشر روان، 1386.

  [2] گولمن، دانیل، "هوش هیجانی، خودآگاهی هیجانی، خویشتن داری، همدلی و یاری به دیگران"، ترجمه نسرین پارسا، انتشارات رشد، 1387.

  [3] Co-evolutionary Systems, Companion slides for the book Bio-Inspired Artificial Intelligence: Theories, Methods, and Technologies by Dario Floreano and Claudio Mattiussi, MIT Press,2008.

  [4] قرآن کریم، سوره کهف آیه 21، سوره انبیا آیه 30، سوره نحل آیه 48، سوره یوسف آیه 105، سوره اعراف آیه 185، سوره بقره آیه 164، سوره ق آیه 6، سوره فرقان آیه 45، سوره عنکبوت آیه 19، سوره عنکبوت آیه 20، سوره نوح آیه 15، سوره غاشیه آیات 17 تا 20.

  [5] میلر، دبلیو.آر.، میلر، ماری اف.، "راهنمای تدریس در دانشگاه­ها"، ترجمه ویدا میری، انتشارات سمت، 1383.

  [6] قرآن کریم، سوره حج آیه 36، سوره لقمان آیه 31.

  [7] قرآن کریم، سوره رعد آیات 3-4، سوره زمر آیات 42 و 52، سوره روم آیات 20-26و 46، سوره فصلت آیه 37، سوره شوری آیه 32، سوره عنکبوت آیه 19، سوره یس آیات 33، 37 و 41.