هدف از تشکیل کمیسیون انجمنهای علمی

  اگر نهاد علم را شامل مجموعه افراد (دانشمندان، پژوهشگران، نویسندگان، متخصصان و ...) سازمانها و تشکل‌ها (دانشگاهها، انجمن‌های علمی، مراکز تحقیقاتی و ...) و تجمعات (کنفرانسها، سمینارها، کارگاهها و ...)، امکانات و منابع (مراکز اسناد و کتابخانه‌ها، کتب، مجلات و ...)و هنجارها و روابط و قواعد و جو حاکم بدانیم (توکل 1370:15-14، رفیع‌پور 1381: 26-21)، در می‌یابیم که یکی از عناصر اصلی و زیر بنایی در این نظام نهادی و سازمانی، مفهوم ”اجتماع علمی“ و وجود روابط و تعامل‌های فکری و تخصصی در بین اعضای این اجتماع و بین اجتماع‌های علمی در سطح دنیاست. وجود اجتماع علمی و همکاریهای رشته‌ای و بین‌ رشته‌ای، علاوه بر آشنایی با تحولات و دستاوردهای جدید، و تدوین معیارهای ارزیابی قوت و ضعف کار علمی، امکان نظارت بر اعمال و اجرای هنجارها و ضوابط و جلوگیری از انحرافات و انباشت و پیشرفت در محیط علم و پژوهش را فراهم می‌کند. یکی از ویژگی‌های مهم اجتماع علمی که – تحقیقاً پیشرفت در تولید و ترویج علم را سرعت می‌بخشد - فراهم شدن امکان ایجاد ارتباط بین دست‌اندرکاران علم و پژوهش است.

  تاریخچه تشکیل انجمنهای علمی در ایران با تشکیل ”جمعیت فیزیک و شیمی ایران“ در سال 1310 هجری شمسی با اجتماع تعداد کمی از فیزیکدانان کشور در آزمایشگاه فیزیک دانشکده علوم دانشسرای عالی آغاز شد. اما دیری نگذشت که به علت نبود ارتباطی منسجم و تعریف شده بین اعضاء، فعالیت این انجمن متوقف شد.

  در حدود سال 1320 ”کانون مهندسین ایران“، ”مجمع وکلای دادگستری“ و ”انجمن مامایی ایران“ نیز فعالیت خود را آغاز کردند. در دهه 1330، ”انجمن پزشکی“ فعالیت خود را شروع و در سال 1340 به انتشار نشریات مختلف گروههای پزشکی اقدام کرد.

  در این دوره، که دوره اول فعالیت انجمن‌های علمی ایران نامیده می‌شود، گروههای کشاورزی، علوم پایه و علوم انسانی فعالیت چشمگیری نداشتند. البته در این دوره، محفل‌های خصوصی و غیررسمی از استادان و دانشوران نیز تشکیل شد.

  دوره‌ دوم فعالیت انجمنهای علمی سالهای 1340 تا 1370 را در بر می‌گیرد. در این دوره نقش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در تشکیل انجمنهای علمی محسوس بود. در واقع بیشتر انجمنهای علمی با کمک این وزارتخانه تشکیل شدند. این امر نتیجه آگاهی از نقش انجمنها در پیشبرد علم بود. شکل‌گیری انجمنهایی مانند ”انجمن ریاضی“، ”انجمن مدیریت“، ”انجمن حسابداری“ و ”انجمن روانشناسی“ با کمک وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در آن سالها و تصویب طرح تشکیل انجمنهای علمی از سوی شورای هماهنگی دانشگاهها، جلوه‌های بارز آن رویکرد است.

  به این ترتیب تا سال 1357، تعداد 78 انجمن علمی در گروههای علوم پزشکی، علوم پایه، کشاورزی، فنی و مهندسی و علوم انسانی فعالیت خود را آغاز کردند.

  پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال 1362 مسئولیت انجمن‌ها و مجامع علمی کشور به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری واگذار گردید و دفتر همکاریهای علمی و بین‌المللی، زیر نظر معاونت پژوهشی، اداره امور انجمنها را برعهده گرفت. در سال 1366 نیز ”آیین‌نامه نحوه صدور تأسیس انجمنهای علمی کشور“ تدوین شد. این آیین‌نامه به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اختیار داد مجوز تأسیس انجمنهای علمی را صادر یا فعالیت‌های آنها را تأیید کند.

  دوره سوم از سال 1370 آغاز شد در هفتم مهر ماه آن سال شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه شماره 262 خود را صادر کرد. براساس این مصوبه صدور مجوز تأسیس انجمنهای علمی، تجدید پروانه و نظارت بر حسن انجام کار آنها، بسته به مورد، برعهده وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و فرهنگ و ارشاد اسلامی نهاده شده‌است.

  براساس مصوبه 262، هم‌اکنون کمیسیون انجمنهای علمی ایران در حوزه معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری صدور مجوز تأسیس انجمنهای علمی غیر پزشکی را برعهده دارد.

  تاکنون 122 انجمن علمی از کمیسیون انجمنهای علمی ایران مجوز دریافت کرده‌اند که از این تعداد 16 انجمن در گروه علوم پایه، 53 انجمن در گروه فنی و مهندسی، 40 انجمن در گروه علوم انسانی و 13 انجمن در گروه کشاورزی قراردارند.