ترجمه حدیث: زاهد در دنیا کسی است که کار حرام بر صبرش غلبه نکند، و مشغول شدن او به حلال بر شکرش غلبه نکند.

شرح حدیث: در این روایت کوتاه امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) زاهد را از نظر امور دنیایی‏اش تعریف می­فرمایند، نه زهد را. ایشان در تعریف زاهد دو جمله بیشتر نمی­فرمایند که برگشت این دو جمله، به یک هسته مرکزی است که در ادامه آن را عرض خواهم کرد. شخص زاهد (پارسا) در دنیا چه کسی است؟

1- «مَنْ لَمْ یَغْلِبِ الْحَرَامُ صَبْرَهُ»؛ شخص زاهد کسی است که کار حرام بر بردباری و صبر او غلبه نکند. یعنی وقتی که به عمل حرامی رسید، طاقتش را از دست ندهد و خدا یادش نرود. ‌کارهایی که ما در دنیا می­کنیم یا - نعوذ بالله- حرام است یا حلال. ما برزخی بین حرام و حلال نداریم. مباح هم که گفته می­شود در واقع همان حلال است. به این نکته دقت کنید که امیرالمؤمنین (علیه‏السلام) در ترتیب نظر داشته است. اوّل می­فرماید زاهد کسی است که وقتی با عمل حرام یا مال حرام برخورد کند، ‌آن عمل حرام یا آن مال حرام طوری او را جذب نکند که بر صبر و پایداری‏اش نسبت به احکام الهی چیره شود.

 معمولاً ‌این‏گونه است که وقتی انسان ـ‏نعوذ بالله‏ـ مرتکب کار حرام می­شود، یا روی مال حرام دست می­گذارد، این بدان خاطر است که جاذبه عمل حرام یا مال حرام انسان را به سوی خود می­کشد. در اینجا انسان باید چه کند؟ باید استقامت کند و به سمت حرام ‌نرود. این را می‏گویند پایداری، این را می­گویند صبر. ما در روایاتمان صبر نسبت به معصیت هم داریم. فلذا در ترتیب، اوّل این را حضرت می­فرماید که طوری حرام تو را جلب نکند که صبر را از تو برباید. حرام بر صبر و پایداری تو چیره نشود. ایستادگی کن و ‌به سمت حرام نرو. دست به سمت مال حرام هم دراز نکن.

2- «وَ لَمْ یَشْغَلِ الْحَلَالُ شُکْرَه». همچنین شخص زاهد کسی است که سرگرم شدن او به کار حلال، ‌او را از سپاس‏گزاری باز ندارد. یعنی چنان سرگرم حلال هم نمی­شود که خدا یادش برود و تشکر و سپاس‏گزاری از او یادش برود. مثلاً مالی که به دستش آمده، گرچه ‌حلال است و حرام نیست، اما باز جاذبه آن طوری جذبش نکند که خدا را فراموش کند. یادش نرود که این را چه کسی به او داده است. شکر مُنعم را فراموش نکند. وقتی انسان به حلال وابستگی پیدا کند، شکر خدا فراموش می­شود و‌ یادش می­رود که این نعمت حلال را خدا به او داده است. پس نسبت به حلال شاکر باش.

 این دو خصوصیت برگشت به یک چیز می­کند. هسته مرکزی هر دو این است که در دنیا، هرکس در ارتباط با هر عملی، چه حلال و چه حرام، اگر از خدا غفلت داشته باشد به نحوی که خدا را به دست فراموشی بسپرد، این‏چنین کسی اهل زهد و پارسایی نیست. زاهد کسی است که در ارتباط با حرام وقتی که به یک عمل حرامی رسید، طاقتش را از دست ندهد و خدا را فراموش نکند. از آن طرف در جایی که حلال هم هست، ‌اما آن حلال او را چنان سرگرم نکند که خدا یادش برود و سپاس‏گزاری از ‌مُنعم را فراموش کند.

پس بازگشت هر دو به یک چیز است؛ می­گوید وقتی برخورد می­کنی به حلال یا حرام، «خدا یادت نرود». چون اگر در ارتباط با «حرام» خدا یادت باشد، صبرت را از دست نمی­دهی و تحمل می­کنی. این همان صبر بر معصیت است. در ارتباط با «حلال» هم اگر خدا را فراموش نکنی، آن حلال تو را جوری سرگرم نمی­کند که حمد خدا و شکرگذاری را فراموش کنی. اگر خدا یادت نرفت، چه در حلال و چه در حرام، بدان که تو در زمره زاهدان و پارسایان هستی.

طبق روایت نشانه زاهد، ذکر گفتن و عمل مستحب و تسبیح و ادا اطوار درآوردن نیست! ادا در نیاورید! اینها را بگذارید کنار! خدا رحمت کند مرحوم والد بنده را، تعابیر شیرینی داشتند.[2] ایشان می­فرمود: برو اینها را بریز دور، برو این دکان‏ها را ببند، از این ادا اطوارها در نیاور! مهم این است که وقتی به حرام رسیدی، آیا دست می­کشی یا نه؟ وقتی هم که به حلال رسیدی، بگو ببینم آیا می‏گویی که خدا به من داده یا نه؟[3]